22951 podróżnych przeczytało
Dioklecjan (Gaius Aurelius Valerius Diocletianus) był cesarzem rzymskim w latach 281–305 n.e. Po klęsce cesarza Filipa Araba w 249 roku imperium przez ponad trzy dekady było rządzone przez nieskutecznych władców. Dodatkowo starożytny Rzym zmagał się z poważnymi problemami finansowymi i wojskowymi. Granice wzdłuż Dunaju i na wschodnich prowincjach były nieustannie atakowane. Od 284 roku Dioklecjan całkowicie odmienił wcześniejszy kryzys imperium.
Co warto wiedzieć o Dioklecjanie
Co Dioklecjan zrobił dla Rzymu?
Z czego Dioklecjan jest najbardziej znany?
Jakie osiągnięcia architektoniczne są związane z cesarzem Dioklecjanem?
Z czego słynie pałac Dioklecjana?
Jaki był cel Term Dioklecjana?
Dlaczego Dioklecjan jest ważny dla Cesarstwa Bizantyjskiego?
Dlaczego Dioklecjan zdecydował się na podział imperium?
W jaki sposób Dioklecjan próbował powstrzymać upadek Rzymu?
Wczesne życie Dioklecjana
Diokles, późniejszy Dioklecjan, urodził się w 245 roku n.e. w prowincji Dalmacja na Bałkanach. Pochodził z rodziny niskiego stanu, jednak dzięki swojej determinacji i talentowi awansował w wojsku, zostając członkiem elitarnego korpusu armii iliryjskiej. Później objął dowództwo wojskowe w Mezji, co było nagrodą za jego umiejętności.
W 283 roku dołączył do cesarza Karusa w Persji, gdzie służył jako jeden z gwardzistów przybocznych – „protectores domestici”, czyli elitarnej konnej jednostki przy cesarskim dworze. Dzięki tej funkcji został mianowany konsulem w 283 roku. Brał także udział w perskiej kampanii Karusa.
Śmierć Numeriana
Karus zmarł w tajemniczych okolicznościach – przypuszczalnie został zabity przez perskich żołnierzy. Jego synowie, Numerian i Karynus, zostali nowymi „Augustami”. Karynus wrócił do Rzymu z Galii i objął władzę na Zachodzie, a Numerian rządził na Wschodzie. Perski król Bahram II próbował rzucić im wyzwanie. W 284 roku Numerian dotarł do Emesy (Hims) w Syrii, gdzie był w dobrym stanie zdrowia, lecz później cierpiał na zapalenie oczu. Podczas podróży do Bitynii podróżował w zamkniętym powozie. Gdy żołnierze wyczuli nieprzyjemny zapach, otworzyli go i znaleźli martwego cesarza. Najprawdopodobniej zginął w wyniku zamachu.
Generałowie i trybuni Numeriana zwołali radę, na której wybrano Dioklecjana na nowego cesarza
Konflikt z Karynusem
Dioklecjan i Lucius Caesonius Bassus zostali mianowani konsulami. Bassus pochodził z senatorskiej rodziny z Kampanii i miał doświadczenie administracyjne, którego brakowało Dioklecjanowi. Jego wybór na konsula był symbolicznym odrzuceniem władzy Karynusa. W latach 284–285 armie Dioklecjana i Karynusa starły się nad rzeką Margus w Mezji. Podczas bitwy Karynus został zabity przez własnych żołnierzy. Po zwycięstwie Dioklecjana armie Zachodu i Wschodu jednogłośnie ogłosiły go cesarzem.
Cesarz Dioklecjan
Dioklecjan uważał, że imperium jest zbyt rozległe, by rządzić nim jedna osoba. Podzielił je więc na dwie części. Nie mając dziedzica, mianował swojego zięcia – iliryjskiego oficera Maksymiana – Cezarem na Zachodzie, samemu zachowując tytuł Augusta na Wschodzie. Dzięki temu mógł skupić się na problemach Wschodu, zachowując możliwość wetowania decyzji Maksymiana. Dioklecjan wciąż uważał się za starszego cesarza.
Jednak pokój nie trwał długo. Granice w Mezji i Panonii były stale atakowane. Przez pięć lat Dioklecjan prowadził kampanie wojenne na wschodzie imperium. Zwycięstwo w 286 roku przyniosło pokój oraz tytuł Germanicus Maximus. W 289 roku pokonał Sarmatów, a w 292 roku Saracenów.
Tymczasem Maksymian musiał stawić czoła problemom na Zachodzie. Carausius, dowódca rzymskiej floty Morza Północnego, przejął kontrolę nad Brytanią i częścią północnej Galii, ogłaszając się cesarzem. Otrzymał dowództwo po tym, jak pomógł Maksymianowi pokonać Bagaudów w Galii. Gdy jednak okazało się, że zatrzymuje dla siebie większość łupów wojennych, został uznany za zdrajcę i skazany na śmierć. Jak wielu samozwańczych cesarzy, zginął z ręki swojego podwładnego – ministra finansów Allektusa.
Podzielone imperium
Koncepcja podzielonego imperium okazała się skuteczna. Jednak należało rozwiązać problem, z którym zmagał się każdy cesarz od czasów Augusta – sukcesji. Dioklecjan rozwiązał ten odwieczny problem dzięki systemowi tetrarchii – idei, która zachowała imperium w dotychczasowym kształcie z dwoma cesarzami, ale pozwalała na płynne przekazanie władzy w przypadku śmierci lub abdykacji cesarza. Nowy porządek zakładał, że dwóch Augustów – Dioklecjan na Wschodzie i Maksymian na Zachodzie – będzie rządzić wspólnie z dwoma Cezarami. Taki „Cezar” miał zostać następcą „Augusta” po jego śmierci lub ustąpieniu.
Każdy z czterech zarządzał własnym terytorium i własną stolicą. Mimo że imperium pozostało formalnie zjednoczone, Cezarowie podlegali Augustom. Maksymian adoptował i mianował swoim Cezarem prefekta pretorianów – Konstancjusza, który zasłynął udanymi kampaniami przeciwko Karausiuszowi. Dioklecjan natomiast wybrał Galeriusza, doświadczonego dowódcę, który służył pod cesarzami Aurelianem i Probusem.
Administracja wewnętrzna
Największym osiągnięciem Dioklecjana była tetrarchia. Cesarz zreorganizował także całe imperium – od systemu podatkowego po administrację prowincji. Aby zapobiec buntom, podwoił liczbę prowincji z 50 do 100. Następnie zorganizował je w 12 diecezji rządzonych przez wikariuszy, którym nadano także kompetencje wojskowe. Reformie podlegała również armia, którą podzielono na mobilne jednostki polowe – “comitatenses” – oraz jednostki graniczne – “limitanei“.
Wpływy greckie i kultura hellenistyczna sprawiły, że rzeczywiste centrum imperium przesunęło się na Wschód. Zyskało jeszcze większe znaczenie za rządów Konstantyna Wielkiego, który przekształcił Bizancjum w „Nowy Rzym”. Mimo ambitnych projektów, jak budowa nowych łaźni rzymskich – największych w świecie antycznym, ukończonych w 305 roku – Dioklecjan odwiedził Rzym tylko raz, przed swoją abdykacją. Z kolei Maksymian wolał Mediolan (Mediolanum). Dla Dioklecjana stolicą było to miejsce, gdzie sam przebywał, lecz ostatecznie wybrał Nikomedię jako główną siedzibę.
Więcej o Termach Dioklecjana.
Chrześcijanie
Problemy finansowe i zagrożenia graniczne to nie jedyne wyzwania – chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się błyskawicznie. Nowa religia była popularna zarówno wśród biednych, jak i bogatych. Dioklecjan, pragnąc stabilizacji, dążył do przywrócenia tradycyjnych bóstw rzymskich, a chrześcijaństwo temu przeciwdziałało. Od czasów Augusta istniał kult cesarski – ubóstwienie cesarza – któremu chrześcijanie i Żydzi konsekwentnie odmawiali podporządkowania się.
Cesarz Dioklecjan uważał się za żywego boga, nosił klejnotową koronę i kazał całować rąbek swojej szaty. W 297 roku rozpoczęły się Wielkie Prześladowania chrześcijan, którzy odmawiali składania ofiar bóstwom rzymskim. W 303 roku Dioklecjan rozkazał zniszczyć wszystkie kościoły i pisma chrześcijańskie. Wielu chrześcijan zostało poddanych torturom i zabitych – prześladowania trwały aż do 305 roku.
Ciekawostki o Dioklecjanie
- Za panowania cesarza Dioklecjana, od 284 do 305 roku, prześladowania chrześcijan osiągnęły swój szczyt. Tysiące wiernych było torturowanych i zabijanych w ramach ogólnorzymskiej akcji przeciwko nowej religii. Prześladowania zakończyły się dopiero w 305 roku po abdykacji cesarza.
- Dioklecjan, urodzony w 244 roku, pochodził z ubogiej rodziny. Jego rodzice mieli niski status społeczny, co czyni jego drogę do najwyższej władzy w imperium jeszcze bardziej niezwykłą.
- W 283 roku Dioklecjan dołączył do cesarza Karusa w wyprawie wojennej przeciwko Persji. Służył jako jeden z elitarnych kawalerzystów – „protectores domestici”, co świadczy o jego wczesnym talencie wojskowym i lojalności wobec cesarza.
- Rozumiejąc ogrom terytorium imperium, Dioklecjan wprowadził rewolucyjny system administracyjny. W 286 roku ustanowił tetrarchię, dzieląc imperium na dwie części – wschodnią i zachodnią – zarządzane przez niego oraz współcesarza Maksymiana. Każdy z nich mianował Cezara, który miał zagwarantować płynne przekazanie władzy.
- Podział imperium na część wschodnią i zachodnią okazał się trafną decyzją. Przyniósł stabilizację i skuteczniejsze rządy, ponieważ każdą częścią zarządzała skoncentrowana administracja.
- Dioklecjan uważał się za boga za życia. Nosząc ozdobną diademę, wymagał od ludzi całowania rąbka swojej szaty, co podkreślało jego autokratyczny styl rządów.
- Władca przeprowadził szeroko zakrojone reformy administracyjne. Zreorganizował system podatkowy i strukturę prowincji, wprowadzając większą centralizację i skuteczność w zarządzaniu państwem.
- Tetrarchia wprowadzona przez Dioklecjana miała na celu zapewnienie stabilności w przypadku śmierci lub abdykacji cesarza. Dzięki temu rozwiązaniu udało się uniknąć chaosu związanego z walką o sukcesję, jaki wcześniej nękał imperium.
- Cesarz Dioklecjan przeprowadził reorganizację prowincji, by lepiej kontrolować sytuację i zapobiegać buntom. Podwoił ich liczbę z 50 do 100, co zwiększyło skuteczność władzy centralnej w terenie.
- Wpływy kultury greckiej spowodowały przesunięcie centrum imperium na Wschód. Trend ten utrwalił cesarz Konstantyn, który założył Konstantynopol jako „Nowy Rzym”, nadając Wschodowi dominującą rolę w cesarstwie.
Śmierć Dioklecjana
W 303 roku, po swojej pierwszej wizycie w Rzymie, Cesarz Dioklecjan ciężko zachorował. Dwa lata później, w 305 roku, abdykował i udał się na emeryturę do pałacu w Spalatum (dzisiejszy Split w Chorwacji). Namówił również Maksymiana do rezygnacji z tronu. W wyniku wspólnej abdykacji władzę przejęli Konstantyn i Galeriusz, wcześniej mianowani Cezarami. Cesarz Dioklecjan zmarł w swoim pałacu w 311 roku.
Przeczytaj także o cesarzu rzymskim Wespazjanie.
