Cezarz Kaligula

Kaligula (Gaius Julius Augustus Germanicus) był cesarzem rzymskim w latach 37–41 n.e. Był synem rzymskiego wodza Germanika oraz wnuczki Augusta, Agrypiny Starszej. Kaligula należał więc do pierwszej dynastii cesarskiej w starożytnym Rzymie, znanej jako dynastia julijsko-klaudyjska.

Choć urodził się jako Gajusz Cezar – na cześć Juliusza Cezara – przydomek „Kaligula” (czyli „mały żołnierski bucik”) nadali mu żołnierze jego ojca podczas kampanii w Germanii. Ojciec Kaliguli zmarł w 19 roku n.e., a jego matka wróciła z sześciorgiem dzieci do Rzymu.

Agrypina popadła w konflikt z Tyberiuszem, co doprowadziło do zagłady jej rodziny – Kaligula był jedynym ocalałym spośród jej dzieci. Kaligula przeniósł się na wyspę Capri, by zamieszkać z Tyberiuszem. Po śmierci cesarza Kaligula został jego następcą w 37 roku n.e.

Kaligula zasłynął z okrucieństwa, rozrzutności, sadyzmu i dewiacji seksualnych.

Pierwsze sześć miesięcy jego rządów było pomyślne dla obywateli, jednak później Kaligula stał się szalonym tyranem. Rozpoczął budowę dwóch akweduktów w Rzymie: Aqua Claudia i Anio Novus, a także zlecił wzniesienie luksusowych rezydencji dla siebie. Ostatecznie, w 41 roku n.e., Kaligula został zamordowany w wyniku spisku oficerów Gwardii Pretoriańskiej i dworzan. Tego samego dnia jego wuj, Klaudiusz, został ogłoszony nowym cesarzem.

Choć dynastia julijsko-klaudyjska nadal rządziła imperium aż do upadku jego bratanka Nerona w 68 roku n.e., to jednak śmierć Kaliguli uznaje się za symboliczny koniec rodu Julii Cezarów w linii męskiej.

Przeczytaj więcej o cesarzach rzymskich, którzy zostali zamordowani.

Co warto wiedzieć o cesarzu Kaliguli

Historia

Gaius Julius Caesar urodził się w 12 roku n.e. na terenach dzisiejszego Anzio i Nettuno. Był trzecim z sześciorga ocalałych dzieci Germanika. W wieku zaledwie dwóch–trzech lat towarzyszył ojcu podczas kampanii w północnych Niemczech. Przydomek „Kaligula” nadali mu żołnierze, zachwyceni tym, że chłopiec nosił miniaturowy strój wojskowy, łącznie z bronią i butami. Jednak przyszły cesarz nie przepadał za tym przezwiskiem.

Po śmierci Germanika Kaligula mieszkał z matką Agrypiną, dopóki nie popadła ona w niełaskę Tyberiusza. Cesarz nie pozwolił jej ponownie wyjść za mąż, obawiając się, że jej mąż mógłby zagrozić jego władzy. W rezultacie w 29 roku n.e. matka Kaliguli i jego brat Neron zostali zesłani. Kaligula przeniósł się na wyspę Capri, by zamieszkać ze swoją praprababką i matką Tyberiusza – Liwią. Po jej śmierci przeprowadził się do babki – Antoniiny Młodszej.

W 33 roku n.e. Kaligula otrzymał honorowy urząd kwestora, zanim został cesarzem.

Jak i kiedy Kaligula został cesarzem

Tyberiusz zmarł w 37 roku n.e., a cały jego majątek i tytuły zostały przekazane Kaliguli. Na początku jego panowania, przez pierwsze trzy miesiące, złożono ponad 160 000 ofiar ze zwierząt, aby uczcić nadejście „błogosławionego” cesarza. Ludzie go uwielbiali – rozdawał premie wojsku, w tym Gwardii Pretoriańskiej, oddziałom miejskim i armiom poza Italią. Zniósł procesy o zdradę stanu zapoczątkowane przez Tyberiusza. Pomagał również ofiarom nadużyć systemu cesarskiego i usuwał seksualnych dewiantów z życia publicznego.

Jednak po sześciu miesiącach wszystko się zmieniło. Historycy podejrzewają, że Kaligula przeszedł załamanie nerwowe lub cierpiał na padaczkę – zmienił się nie do poznania. Jeśli na początku panowania obniżał podatki, to po pół roku drastycznie je podniósł, by finansować swoje ekstrawagancje. Stał się coraz bardziej paranoiczny i rozpoczął czystki wśród przeciwników, łącznie z pierwszą żoną. Przywrócił też procesy o zdradę. Skazywał ludzi, by przejąć ich majątki. Jego życie popadło w szaleństwo. Kaligula tłumaczył swoje działania słowami: „Niech mnie nienawidzą, byleby się bali.” Jego rządy były coraz bardziej groteskowe – wydawał pieniądze publiczne na śluby, prostytucję, procesy, a także sprzedawał życie gladiatorów podczas pokazów.

Budowle wzniesione za panowania Kaliguli

W ciągu czterech lat panowania Cezarz Kaligula zainicjował wiele projektów budowlanych. Udoskonalił świątynię Augusta oraz teatr Pompejusza. Rozpoczął także budowę amfiteatru obok Saepta i rozbudował pałac cesarski. Zbudował również ogromny tor wyścigów rydwanów znany jako „Cyrk Gajusza i Nerona”.

Obelisk egipski, który obecnie stoi na placu św. Piotra, został przetransportowany na jego polecenie w 37 roku n.e. W Syrakuzach Kaligula odnowił mury miejskie oraz wiele świątyń poświęconych różnym bogom. Wybudowano także nowe drogi i utrzymywano je w dobrym stanie.

Cezarz Kaligula kazał zbudować dla siebie dwa ogromne statki, które odnaleziono na dnie jeziora Nemi na początku XX wieku.

Były to jedne z największych konstrukcji tego typu w starożytnym świecie. Mniejszy statek pełnił funkcję świątyni poświęconej bogini Dianie, a większy był pływającym pałacem z marmurowymi podłogami i bogatym wnętrzem. Niestety, w 1944 roku, podczas II wojny światowej, oba statki spłonęły. Niemniej jednak wiele skarbów z tych jednostek znajduje się dziś w muzeum nad jeziorem Nemi oraz w Museo Nazionale Romano w Rzymie.

Wrogość wobec Senatu

Relacje Kaliguli z Senatem były wyjątkowo napięte. Szczególnie w 39 roku n.e. sytuacja stała się znacznie gorsza z nie do końca znanych powodów. Niewątpliwie jedną z przyczyn było to, że Senat przyzwyczaił się do samodzielnego sprawowania władzy, gdyż Tyberiusz przez wiele lat przebywał na wyspie Capri. Kaligula zastąpił konsula i kazał stracić kilku senatorów. Miało to miejsce, gdy przejrzał dokumenty Tyberiusza dotyczące procesów o zdradę stanu i uznał, że wielu senatorów jest niewiarygodnych.

Zajęte terytoria

W 40 roku n.e. Cezarz Kaligula rozszerzył granice imperium o Mauretanię, którą rządził Ptolemeusz z Mauretanii. Cesarz zaprosił go do Rzymu i nagle kazał zamordować. W konsekwencji Kaligula podzielił Mauretanię na dwie prowincje: Mauretanię Tingitańską i Mauretanię Cezarejską, oddzielone rzeką Malua. Cesarz prowadził też bezcelowe kampanie wojskowe w Germanii, aby zdobyć pozory chwały militarnej. Podczas jednej z takich wypraw kazał żołnierzom zbierać muszle morskie i przywieźć je do Rzymu jako „łupy wojenne”. Współcześni historycy sugerują, że misja ta mogła mieć na celu przyjęcie kapitulacji brytyjskiego wodza Adminiusa.

Ponadto muszle po łacinie to „conchae”, co mogło być metaforą oznaczającą żeńskie genitalia (np. odwiedziny żołnierzy w domach publicznych), bądź chodziło o przejęcie kilku małych brytyjskich łodzi.

Śmierć Kaliguli

Kaligula panował przez cztery lata i w 41 roku n.e. został zamordowany przez członków Gwardii Pretoriańskiej. Zamordowano również jego żonę Cezonię i córkę, a następcą został Klaudiusz – ten sam, z którego Kaligula przez lata szydził.

Przeczytaj także o cesarzu Karakalli.

Film o Kaliguli

Kaligula (Caligola) to włosko-amerykański dramat erotyczno-historyczny z 1979 roku, opowiadający o życiu cesarza Kaliguli. W filmie występują Malcolm McDowell, Teresa Ann Savoy, Helen Mirren, Peter O’Toole, John Steiner i John Gielgud. Producentem filmu był Bob Guccione, założyciel magazynu Penthouse.

Ciekawostki o Kaliguli

Oto 15 ciekawostek o Kaliguli, które warto zapamiętać – mogą zaskoczyć znajomych podczas historycznych dyskusji:

1. Przydomek „Kaligula” pochodzi od łacińskiego słowa „caliga”, oznaczającego żołnierski bucik. Otrzymał go, gdy jako dziecko towarzyszył ojcu w kampaniach wojennych, ubrany w miniaturowy strój żołnierski.
2. W pierwszych sześciu miesiącach panowania Kaligula uchodził za szlachetnego i dobrego przywódcę. Zdobył popularność, przyznając premie wojsku, znosząc niektóre podatki i wprowadzając reformy prawne.
3. W późniejszych latach jego stan psychiczny uległ pogorszeniu – stał się szalonym tyranem. Niektórzy historycy uważają, że przyczyną tej zmiany była ciężka choroba, która mogła spowodować uszkodzenie mózgu.
4. Słynął z okrucieństwa, dewiacji seksualnych i sadyzmu. Podobno lubił oglądać tortury i egzekucje podczas igrzysk gladiatorskich.
5. Kaligula zlecił budowę dwóch głównych akweduktów: Aqua Claudia i Anio Novus, które zapewniały Rzymowi stały dopływ świeżej wody.
6. Jego pierwsza żona, Junia Klaudylla, zmarła tragicznie przy porodzie. Kaligula później ożenił się jeszcze trzykrotnie – każde z tych małżeństw wiązało się ze skandalami i kontrowersjami.
7. Kaligula chciał być czczony jako „Neos Helios” – żywe wcielenie boga Słońca. Na monetach bitych w Egipcie przedstawiano go w promienistej koronie symbolizującej boskość.
8. Jego rozrzutność – wydatki na śluby, prostytucję i procesy – doprowadziła do kryzysu finansowego w Rzymie. Zbudował nawet tymczasowy most pływający przez Zatokę Neapolitańską, by pochwalić się bogactwem.
9. Twierdził, że rozmawia z bogami, a raz kazał żołnierzom zbierać muszle morskie jako „łupy wojenne” zdobyte dla Neptuna, boga morza.
10. Był pierwszym cesarzem rzymskim zamordowanym przez własną Gwardię Pretoriańską w 41 roku n.e. Wydarzenie to zapoczątkowało burzliwy okres znany jako „Rok Czterech Cesarzy”.
11. Panował zaledwie cztery lata, ale jego okrutne i nieprzewidywalne zachowanie uczyniło go jednym z najbardziej znienawidzonych cesarzy w historii Rzymu.
12. Kaligula tak bardzo kochał swojego konia Incitatusa, że dał mu marmurowy boks, żłób z kości słoniowej, a nawet rozważał nadanie mu tytułu konsula.
13. Inicjował budowę nowych świątyń i renowację istniejących, aby podkreślić swoją boskość i władzę absolutną.
14. Był obsesyjnie przywiązany do władzy i kontroli. Upokarzał senatorów i wysokich urzędników, każąc im wykonywać poniżające zadania lub brać udział w widowiskach publicznych.
15. Działania Kaliguli miały dalekosiężne konsekwencje – jego zabójstwo doprowadziło do destabilizacji imperium i walk o władzę, które osłabiły fundamenty cesarstwa.

Autor: Kate Zusmann

Mieszkam w Wiecznym Mieście od 12 lat. Mówi się, że każdy zakątek Rzymu ma swoją historię — i właśnie o tych najbardziej intrygujących faktach i miejskich legendach chcę Wam opowiedzieć. :)